گروه سایبان - محمود اسعد ساماني، سرپرست اداره كل توسعه مديريت ريسك بیمه مرکزی در گفت و گو با رازپول از اقدامات بیمه مرکزی در خصوص مدیریت ریسک و برنامه های آینده در این زمینه گفت.در ادامه مشروح گفت و گوی رازپول را با وی خواهید خواند.

اداره كل توسعه مديريت ريسك چگونه شکل گرفت ؟

 از اردیبهشت سال 1396 این اداره کل در ساختار بیمه مرکزی ایجاد شد .پیش از این اداره کل ایمنی و پیشگیری از خسارت در ساختار بیمه مرکزی وجود داشت اما با توجه به اینکه موضوع ایمنی و پیشگیری از خسارت زیر مجموعه مدیریت ریسک است و با عنایت به این مقوله که مدیریت ریسک یکی از وظایف اصلی صنعت بیمه است و ناظرین صنعت بیمه در دنیا متولی و دارای وظایفی در این رابطه اند، پیشنهادی به هیات محترم عامل بیمه مرکزی ارائه شد تا به  موجب آن اداره کل توسعه مدیریت ریسک ایجاد شود تا با برنامه ریزی و مطالعه، ریسک را در صنعت بیمه و در بین بیمه گذاران کاهش داده  و از این مفهوم که وارد  ادبیات مدیریتی کشور شده است استفاده کرده و خلق ارزش کند.

این اداره چه اهدافی را به صورت مشخص پیگیری می کند و از چه آیتم هایی در صنعت بیمه مراقبت می کند؟

این اداره کل زیر مجموعه معاونت طرح و توسعه است و نقش کنترلی و نظارتی ندارد. هدف اینست که موضوع و مقوله مهم مدیریت ریسک و آن وظایفی که از این حیث  متوجه نهاد ناظر  است را  بر اساس استانداردها و مستندات مرجع و رویه های موجود در دنیا بشناسیم و آن را به جامعه هدف که بیمه گران و بیمه گزاران هستند، بشناسانیم.

به نظرم باید برای توضیح وظایف این اداره کل  کمی به عقب برگردیم و بررسی کنیم که مدیریت ریسک چیست و آیا ما درک درستی از مدیریت ریسک داریم یا نداریم؟ اگر برداشت این باشد که درک درستی از مدیریت ریسک در صنعت بیمه کشور وجود ندارد، آنگاه گام اول رسیدن به این درک صحیح و اصولی از مدیریت ریسک خواهد بود. گام بعدی هم اینست که ببینیم و بررسی کنیم که نهاد ناظر چه وظایفی در این رابطه دارد.

اداره كل توسعه مديريت ريسك از ابتدای شکل گیری تاکنون به این نتیجه رسیده است که منابع و مستندات مرجعی که برای صنعت بیمه تدوین شده است  تاکیدات به سزایی بر مقوله مدیریت ریسک دارند اما بسیاری از این موارد در کشور ما هنوز شناسایی عمیق نشده و متعاقبا ترویج هم نشده است .

استاندارد های بین المللی مربوط به مدیریت ریسک،  مزیت های زیادی را در خصوص اجرای مدیریت ریسک عنوان  می کنند و برای  دستیافتن به این مزیت ها نیاز به مطالعه و بررسی داریم تا ببینیم که آیا عملکرد ما  با استاندارد ها مطابقت دارد یا خیر تا بر مبنای آن برنامه ریزی  اجرایی و عملیاتی صورت گیرد .

مدیریت ریسک بیش از 30 سال است که در ادبیات مدیریتی کشور ورود کرده و به صنعت بیمه وارد شده است. از طرفی انجمن ناظران شرکت های بیمه الزاماتی را در این خصوص مطرح می کند . نظام نظارتی اتحادیه اروپا از سال 2009 برای شرکت های بیمه  الزاماتی را برای مدیریت ریسک در نظر گرفته و این  نظام نظارتی از سال 2016 الزامی و اجباری شده است .

در مجموعه استانداردهای سازمان بین المللی ایزو  استانداری برای مدیریت ریسک معرفی  شده و سوال اصلی این است که چقدر  به این مقررات و استانداردها اشراف داریم و استفاده می کنیم و در سطح صنعت بیمه بومی سازی و پیاده سازی شده است .

یکی از کارهای ما  در این اداره کل جمع آوری این مراجع، اطلاعات واستانداردها و بررسی آن ها است و ما هنوز دست به اقدام اجرایی نزده ایم و در فاز مطالعاتی و تدوین مدل مدیریت ریسک و حوزه تمرکز فعالیت های مدیریت ریسک هستیم تا به یک زبان مشترک برای ارزیابی و مدیریت ریسک  برسیم.

در صنعت بیمه ریسک را  در مفهوم سنتی آن و به عنوان "تهدید" می شناسیم، در حالی که مدیریت ریسک فقط مدیریت تهدید نیست و مدیریت "فرصت" را نیز شامل می شود.  امروزه فقط مدیریت ریسک را در محصولات بیمه ای و صدور آنها لحاظ نمی کنند بلکه مواردی همچون حضور افراد غیر متخصص در بخش های کلیدی شرکت ها و یا عدم سرمایه گذاری مناسب در بخش های ای تی یا سرمایه انسانی نیز ریسک به شمار می رود. تعریف جدید ریسک به این موضوع اشاره دارد که ریسک یعنی تاثیر عدم قطعیت بر روی اهداف و باید ریشه یابی شود که عدم قطعیت ها در کسب و کار بیمه ای از کجا ناشی می شود و باشناسایی دقیق این موارد و تاثیراتشان، آنها را کنترل و مدیریت کنیم.

در حال حاضر کارگروهی در این زمینه در بیمه مرکزی تشکیل شده  تا انواع ریسک ها و مدیریت ریسک را در یک بستر بیمه ای عمیق تر بررسی کنیم و خروجی این کارگروه رفته رفته در اختیار صنعت بیمه قرار می گیرد.

مقوله مدیریت ریسک طبق گفته های شما ریشه ای 30 ساله در صنعت بیمه کشور دارد. چرا تفکر استقرار مدیریت ریسک دیرهنگام اجرایی می شود و نهاد ناظر به تازگی این اداره کل را راه اندازی کرده است.آیا شناخت نادرست مدیران از مقوله مدیریت ریسک نهاد ناظر را به این فکر انداخت که اداره ای تحت این عنوان به وجودآورد یا استانداردهای روز دنیا ما را مجبور کرده است که به این سمت حرکت کنیم.

البته در یک نگاه کار بیمه گری چیزی جزء مدیریت ریسک نیست. اگر از این زاویه به موضوع نگاه کنیم مدیریت ریسک قدمتی بیش از 30 سال و به اندازه عمر صنعت بیمه دارد. در حال حاضر در صنعت بیمه کشور، مدیریت ریسک را در اشکالی داریم و از آن استفاده می کنیم و وضعمان نسبت به گذشته کمی بهتر شده است ولی با رویکرد سیستمی به موضوع مدیریت ریسک فاصله زیادی داریم. باید در نظر داشت که ریسک در یک شرکت بیمه انواع بسیار متنوع و مختلفی دارد و این ریسک ها بر یکدیگر اثر می گذارند و ارتباط هم دارند. تنوع و تکثر ریسک ها باعث می شود که موضوع مدیریت ریسک پیچیده شود و نتوانیم با یک روش مدیریتی  همه ریسک ها را مدیریت کنیم. بنابراین به سیستم مدیریت ریسک نیاز داریم.  برای مثال، مدیریت ریسک های اعتباری با مدیریت ریسک های ایمنی و بهداشت بسیار متفاوت است و از روش ها و تکنیک های خاصی در هر گروه از این ریسک ها بایستی استفاده شود. نکته مهمی که در استانداردها و مستندات مرجع آمده اینست که ریسک ها را باید به صورت سیستماتیک مدیریت کنیم و می توانم بگویم که در این حوزه اشکالات زیادی داریم.

نکته مهم دیگر بحث آموزش در این زمینه هاست و در حال حاضر مثلا" رشته ای تحت عنوان کارشناسی یا کارشناسی ارشد مدیریت ریسک در دانشگاههای کشور نداریم.  نهاد حرفه ای  آموزشی مانند موسسه چارتر انگلستان یا موسسات مشابه آموزشی نیز در صنعت بیمه کشور نداریم تا از آموزش های آنها بهره مند شویم.  ارتباطات بین المللی مان هم ضعیف و محدود است. به نظرم اینها را بایستی در کل دید و در نظر داشت.

از سوی دیگر، نظام نظارتی در صنعت بیمه در دنیا متحول شده  و دستگاه های نظارت بیمه ای در دنیا که قبلا" مقرراتی را وضع می کردند و بر آنها نظارت و کنترل می کردند، امروز به این سمت گرایش پیدا کرده اند که به جای تدوین مقررات، سیاست گذاری کرده  و اصولی را  تعیین  کنند. این روش نظارتی پدیده جدیدی است و ما نیز خواه ناخواه باید به همین سمت و سو حرکت کنیم. بنابراین، آنچه که شما به عنوان کندی یا تاخیر می بینید، بخشی متوجه شرایطی است که در گذشته و ایضا" هم اکنون داشته و داریم.

حرکت دیرهنگام در این زمینه به همین دلیل بوده است؟

دیر هنگام حرکت نکردیم و لازم بود ارزیابی کنیم که صنعت بیمه ما نیز آمادگی پذیرش این تغییرات را دارد یا خیر؟

بیمه مرکزی در این زمینه کند حرکت نکرده است به دلیل اینکه مجموعه عوامل مختلف در این زمینه تاثیر دارد و موارد نیز پیچیده است و تدوین مدل مدیریت ریسک و عدم ارتباطات بین المللی و مقوله آموزش ها مجموعه عوامل تاثیر گذار در این زمینه بوده است .

شرایط فعلی صنعت بیمه چقدر باعث شذ تا نهاد ناظر بیشتر به این سمت حرکت کند؟

مدیریت ریسک امروز اولویت اصلی مد نظر نهاد ناظر است و تقریبا" در اکثر  جلسات و سخنرانی ها به این موضوع تاکید می شود. تا سال 1388 نظام تعرفه در صنعت بیمه کشور حاکم بود و در سیستم مبتنی بر مقررات، شرکتهای بیمه مجاز به ارائه نرخ و شرایط  خارج از چارچوب تعرفه  نبودند. با توجه به عدم آماده سازی زیر ساخت و  فضای لازم پس از حذف این سیستم، شرکت ها نسبت به مدیریت ریسک خود  وارد عمل شده  و نسبت به ارائه نرخ راسا" اقدام نمودند تا جایی که در این فضای شبه رقابتی برخی شرکت ها حاشیه اطمینان را رعایت نکردند و وارد محدوده قرمز شدند و مشکلاتی برای مردم نیز ایجاد شد.

بنابراین با حذف نظام تعرفه وابستگی به سیستم مدیریت ریسک  ضروری و اجتباب ناپذیر است  و باید داده های قوی در این زمینه داشته باشیم و اکچوئری مناسبی انجام دهیم . در شرایط فعلی اگر بنا باشد نسبت به سامان دهی  وضعیت  اقدام کنیم بایستی در کنار تقویت مواردی  مانند حاکمیت شرکتی، نسبت به تقویت و ایجادسیستم اثر بخش مدیریت ریسک  اقدام کنیم.پیاده سازی این سیستم مستلزم فرهنگ سازی ، آموزش، برگزاری جلسات و ... است .

برخی معتقدند که از زمان آزاد سازی تعرفه ها مدیریت ریسک در صنعت بیمه رها شد . استدلال این گروه این است که شرکتی که نتواند ریسک های خود را مراقبت و مدیریت کند در این سیستم حذف خواهد شد و از این منظر مسئولیتی نیز متوجه نهاد ناظر نیست. از سوی دیگر بحث آیین نامه حاکمیت شرکتی به مقوله جداسازی سیاست گذاری و مدیریت شرکت ها تاکید دارد و سوال اصلی این است که آیا اداره كل توسعه مديريت ريسك به مراقبت از این مقوله در بیمه مرکزی که از سویی سیاست گذار و از سویی شریک شرکت های بیمه است نیز خواهد پرداخت؟

این اداره کل واحد اجرایی است و در چهارچوب سیاست گذاری هیات عامل بیمه مرکزی  حرکت  می کند. در حال حاضر مشغول بررسی و  تعامل هستیم  تا ببینیم باید در چه زمینه هایی ورود کرده و حرکت کنیم. مثلا" یکی از حوزه های تمرکز فعالیت این اداره کل بحث مراقبت از ریسک های بیمه مرکزی به عنوان سازمان سیاست گذار و ناظر و در عین حال شریک شرکت های بیمه است.

این موضوع که آیا قرار است  به مدیریت ریسک در نهاد ناظر ، شرکت های بیمه و یا جامعه بیمه گذاران بپردازیم در دست بررسی است و پیش بینی هایی در این زمینه شده است اما هنوز به جمع بندی  نهایی نرسیده ایم.

اما در این خصوص که مدیریت ریسک در صنعت بیمه بعد از آزاد سازی تعرفه ها رها شد باید عنوان کنم در  بازار بیمه ای که الزامات تعرفه ای وجود ندارد، باید نظارت مالی حاکم باشد و در چهارچوب این نظام باید شرکت های بیمه توانگری مالی لازم را داشته باشند و صورت های مالی آنها بر اساس استاندارد های مشخص مالی تهیه شود. در حال حاضر پیاده سازی IFRS با همین اعتقاد  پیگیری می شوذ و در مجموع هرچند که نرخ حق بیمه دیگر ملاک و معیار نیست ،  ولی باید تناسب بین ریسک ها و دارایی ها   برقرار شود. این اشکال را می توان دید که در ابتدای  حذف تعرفه ها، به این موضوعات خوب پرداخته نشد. اما در حال حاضر نهاد ناظر نسبت به رعایت این موارد بسیار  حساس است تا بازار از روال منطقی خود خارج نشود. به هر حال، برای ایجاد ثبات و زمینه سازی پیشرفت در صنعت بیمه، باید در کنار رعایت موارد گفته شده، سیستم اثربخش مدیریت ریسک را نیز پیاده سازی کنیم تا به  شرایط مطلوب تری برسیم.

چه بازه زمانی را برای تدوین استانداردهای مدیریت ریسک دیدید؟

این اداره کل بخشی از کارگروهی است که در این زمینه فعالیت دارد و هرچند که کارگروه یک خروجی تحت عنوان بسته پیشنهادی مدیریت ریسک های بیمه گری داشته که ممکن است تا پایان سال  منتشر شود اما زمان دقیقی در حال حاضر برای تدوین استانداردها معین نشده است. البته کارگروه اقدامات متعددی در دست بررسی دارد مانند تدوین مدلی برای مدیریت ریسک های عملیاتی شرکت های بیمه .

این کارگروه از چه بخش هایی تشکیل شده است ؟

این کارگروه از حوزه های طرح و توسعه، نظارت، اتکایی، دفتر فنی و پژوهشکده بیمه تشکیل شده است.

داده های سنهاب چقدر می تواند به پیاده سازی مدیریت ریسک در صنعت بیمه کمک کند؟آیا این داده ها کافی است ؟

مسلما مدیریت ریسک وابسته به آمارها و داده ها است و پردازش داده ها و تبدیل آنها به مدل بسیار اهمیت دارد . مطمئنا داده قابل اعتماد بسیار مهم و اثر بخش است . در شرایط فعلی که در ابتدای راه قرار داریم در حال پیاده سازی بحث های پایه ای هستیم تا با درک و شناخت درست به مسئله مدیریت ریسک وارد شویم.

به هر حال نقش سنهاب به عنوان نهاد تاثیر گذار در پیاده سازی مدیریت ریسک  غیر قابل انکار است؟

 بله همان طور که عنوان کردم نقش داده و اطلاعات در این زمینه بسیار حساس است و اگر منظور شما حضور افرادی از  حوزه فاوای بیمه مرکزی در کارگروه است به نظر پیشنهاد در خور توجه و درستی است .

به عنوان آخرین سوال ریسک افراد غیر حرفه ای در صنعت بیمه چقدر ریسک کلی صنعت بیمه را بالا برد؟

آیین نامه 90 به کنترل این ریسک بسیار کمک کرد چراکه تا پیش از این حضور افراد در موقعیت های کلیدی شرکت ها بدون کنترل خاصی بود. وجود افراد غیر حرفه ای در مشاغل کلیدی صنعتی مانند بیمه که تخصصی است بسیار لطمه زننده است و ریسک عملیات شرکتها را بالا خواهد برد. البته عکس این موضوع نیز صادق است . در سال های اخیر روند کنترل و تعیین صلاحیت حرفه ای تشدید شده و با توجه به حذف تعرفه ها یکی از فاکتورهای کلیدی که توسط بیمه مرکزی نظارت و کنترل می شود، صلاحیت افراد تصمیم گیر است  و آیین نامه 90  کمک شایانی کرده هرچندکه هنوز کافی نیست.

اگر قرار است که افراد پست های کلیدی را در اختیار بگیرند باید آموزش های لازم و کافی دیده باشند و به تدریج در سازمان رشد کنند. متاسفانه، برخی نظام ها در صنعت بیمه غایب هستند و در سایه این غیبت ها است که افرادی می توانند مسئولیت هایی را بر عهده بگیرند و چون لزوما دارای ویژگی های لازم نیستند و سبب بروز مشکلاتی برای شرکت ها شده و ریسک را بالا می برند. آموزش حلقه مفقوده ای در صنعت بیمه است و ضروری است که برای آن فکر جدی بشود.