گروه بازارپول - بانکهاي مرکزي اثرگذار دنيا در سال 2017 ميلادي، سيگنالهاي متفاوت انقباضی ارسال کردهاند. در صدر این بانکها، فدرال رزرو ناقوس پایان دوران انبساطی پسابحران را به صدا درآورده است.

بانک مرکزي آمریکا همزمان با افزایش تدریجی نرخ بهره، در حال تعدیل ترازنامه اوراق فدرال است. بهنظر میرسد بانکهاي مرکزي با پيشقراولی فدرال رزرو، نسبت به شروع روند انقباضی تمایل یافتهاند. بانک انگلستان پس از یک دهه، نرخ بهره را افزایشی کرد و بانک مرکزي اروپا نيز بهدنبال تعدیل ترازنامه اوراق است. با این حال، بیتورمی در فضاي اقتصادي ژاپن، چرخش از انبساط به انقباض را کمی دور از ذهن نشان میدهد؛ اما هيروهيکو کورودا، رئيس بانک ژاپن، پایان دوران طولانی انبساطی در سال آتی را وعده داده است .

تمام شواهد از پایان دوره انبساطی بانک هاي مرکزي مهم دنيا در سال 2017 ميلادي حکایت دارند. سياست پولی انبساطی که به عنوان راه نجات اقتصاد بحران زده دولتها بين سال هاي 2007 تا 2009 ميلادي اجرا شده بود، ترازنامه اوراق صندوق هاي بانک هاي مرکزي را ميلياردها دلار حجيم کرد. ابزار تسهيل مقداري (Quantitative Easing) پرکاربردترین راهکار بانکهاي مرکزي در این مدت بود. بانکها به منظور اجراي سياست مناسب، نرخهاي بهره را کاهش دادند تا شرکتهاي آسيب دیده بتوانند احيا شوند. همزمان با کاهش نرخ بهره هدف که به تدریج نرخ بهره موثر را جهت میداد، اوراق قرضه به ویژه اوراق خزانه از سوي بانکهاي مرکزي خریداري شدند و سرمایه به بازارها تزریق شد. رکودي که بر اقتصاد دنيا سایه سهمگينی افکنده بود، با این دو راهکار بنيادي به مرور محو شد و تا پایان سال 201۶ميلادي به نظر از ميان رفته بود. پس از آنکه تسهيل مقداري نقش خود را ایفا کرد، بانکهاي مرکزي و در راس آنها فدرال رزرو آمریکا،به فکر پایان دوره انبساطی افتادند و از اواخر این سال اولين گامهاي انقباضی را با احتياط برداشتند.

به عنوان مثال، فدرال رزرو در سه مرحله تسهيل مقداري را اجرا کرد و در این مدت ترازنامه اوراق فدرال را تا ۴هزار و ۵00 ميليارد دلارافزایش داد. ترازنامه اوراق در حالی به این حجم رسيد که نرخ بهره تا پایان سال 201۵ ميلادي نزدیک به 2۵ صدم درصد بود. در پایان این سال، فدرال رزرو اندکی از موضع انبساطی کوتاه آمد و نرخ بهره را پس از دوره بحران به ۵ دهم درصد افزایش داد که تا پایان سال 201۶ ثابت باقی ماند. فدرال رزرو و "کميته بازار آزاد" آمریکا، در پایان سال 201۶ ميلادي تصميم قطعی خود را براي چرخش از سياست انبساطی به سياست انقباضی گرفت. در هفته هاي پایانی این سال، نرخ بهره هدف فدرال رزرو به 7۵ صدم درصد تغيير کرد و زمينه براي یک سال تمام انقباضی فراهم شد. فدرال رزرو در سالجاري ميلادي، سه مرتبه نرخ بهره صندوق فدرال را افزایش داد و در همين هفته گذشته آن را به ۵ / 1 درصد رساند.

علاوه بر افزایشهاي متوالی نرخ بهره «جنت یلن » رئيس فدرال رزرو، از برنامه تعدیل تدریجی ترازنامه اوراق فدرال خبر داد تا سيگنال انقباضی بانک آمریکایی تشدید شود و تا حدودي بازارهاي جهانی و سایر بانکهاي مرکزي را نيز به جنبش ترغيب کند. بانک مرکزي ایالات متحده بهعنوان پيشقراول چرخش سياست پولی در دوران پسابحران شناخته میشود. پس از آنکه ناقوس انقباضی در واشنگتن به صدا درآمد، بانک انگلستان نيز به سمت پایان سياست پولی محتاطانه خود حرکت کرد و پس از یک دهه، نرخ بهره رسمی این کشور را افزایش داد. نرخ بهره انگلستان از سال 2007 به طور مداوم کاهشی بود و چند سال در نرخ 5 دهم درصدي باقی مانده بود تا اینکه در سال 201۶ ميلادي بنا بر فشارهایی که "برگزیت" بر اقتصاد این کشور ایجاد کرد، نرخ بهره به منظور رشد اقتصادي بهتر به 2۵ صدم درصد کاسته شد؛ اما پایيز سال جاري ميلادي، چشم انداز تورمی که بالاي نرخ هدف 2 درصدي را نشانه رفته بود، منجر به افزایش نرخ بهره پس از 10 سال شد.

نرخ بهره بانک انگلستان در این نوبت به ۵ دهم درصد افزایش یافت. در حالی که فدرال رزرو و بانک انگلستان، نشانه هاي انقباضی از خود رئيس بانک ،« ماریو دراگی » بروز می دادند، بانک مرکزي اروپا تمایل چندانی براي اتمام رسمی دوران انبساطی نشان نم یداد. هرچند مرکزي اروپا، در سال 2017 ميلادي، بارها از چرخش سياست پولی حمایت کرده بود؛ اما تنها رفتار انقباضی که به صورت رسمی در این بانک اجرا شد، تعریف و معرفی طرح تعدیل ترازنامه اوراق از سال 2018 ميلادي بود. برخی از اعضاي کميته بانک مرکزي اتحادیه اروپا که به جناح بازها گرایش دارند، بارها انتقادات شدیدي از احتياط مفرط دراگی کردهاند. این گروه زیاده روي در ابقاي سياست انبساطی را زمينه ساز بحران جدیدي براي کشورهاي عضو می دانند. احتياط بانک اروپایی در مقایسه با سياست پولی بانک ژاپن چندان هم افراطی به نظر نمی رسد؛ چراکه بانک ژاپن با حکمرانی "هيروهيکو کورودا"، نه تنها به سمت افزایش نرخ بهره پيش نرفت، بلکه نرخ بهره را از ابتداي سال 201۶ از مثبت یکدهم درصد به منفی یکدهم درصد تقليل داد. ژاپنی ها در تمام سالهاي قرن بيست ویکم، با بحرانی مواجه بوده اند که تفاوت بنيادي ميان سياست پولی رایج در این کشور با سایر کشورها ایجاد کرده است .

تورم در ژاپن بهرغم نرخ بهره منفی از قرابت با صفر تکان چندانی نخورده است و سالهاي زیادي نرخ تورم در این کشور منفی نيز بوده است.

با توجه به اینکه کورودا در اواسط دوره ۵ساله ریاست خود نرخ تورم هدف را 2 درصد انتخاب کرده بود، با این حال هنوز خبري از رشد قابل توجه تورم نشده تا هراس از چرخش سياست پولی در این کشور بيش از پيش رنگ بگيرد. سياست آتی در بانک ژاپن بنابه سخنرانی کورودا در مجمع بانکی که ماه گذشته در فرانکفورت آلمان تشکيل شده بود، از آمادگی ژاپن براي کند کردن روند انبساطی و آغاز چرخش از سال 2018 ميلادي حکایت داشت؛ اما تا کنون هيچ رفتار انقباضی از سوي این بانک مشاهده نشده است. در همسایگی ژاپن، بانک چين با توجه به اقتصاد متفاوت این کشور، روند کاملا متفاوتی در یک دهه اخير داشته است. نرخ بهره رسمی در جمهوري خلق چين، در سال 2007 ميلادي نزدیک به ۶۵ / 7 درصد ثبت شده بود که پس از بروز بحران بينالمللی در این سال تا ۵ / ۵ درصد کاهش یافت؛ اما در سال 2011 ، تا نزدیک به ۵ / ۶ درصد افزایش یافت. در ادامه پس از یک سال نرخ بهره در این کشور بازهم کاهشی شد و تا سال 201۶ نزدیک به ۶ / ۴ درصد رسيد. آغاز سال 201۶ براي بانک چين باز هم با کاهش نرخ بهره همراه شد و این نرخ بانکی از آن زمان تا کنون نزدیک به ۴ / ۴ درصد ثبت شده است.

تفاوت ماهيت اقتصاد چينیها، این عدم همسویی سياست پولی با کشورهاي مطرح را توجيه میکند.

اواسط ماه نوامبر سال جاري (یک ماه پيش) پنل بانکی به ميزبانی بانک مرکزي اروپا بهمنظور افزایش همکاري بانکهاي مرکزي مهم دنيا در فرانکفورت آلمان برگزار شد. این نشست با شرکت هيروهيکو کورودا، رئيس بانک ژاپن، جنت یلن، رئيس فعلی فدرال رزرو، مارک کارنی،رئيس بانک انگلستان و ميزبانی ماریو دراگی، رئيس بانک مرکزي اروپا برگزار شد. محور مباحث این پنل بانکی، طرح رهنمون آتی بود. این طرح سالها به منظور اتحاد بانکهاي مرکزي سراسر دنيا براي سياستگذاري و مقابله با بحران هاي احتمالی در آینده پایه ریزي شده بود. ماریو دراگی نيز در سخنرانی خود طی این نشست، نسبت به تداوم اهميت هماهنگی بانکهاي مرکزي اظهار خوش بينی کرده و اجراي رهنمون آتی را به سود سياست پولی جهان دانست. مهمترین موضوعی که در این پنل بانکی بررسی شد، پایان دادن به تسهيل مقداري و سياست انبساطی حاکم بر بانکهاي مرکزي بود.

جنت یلن که پيش از این سردمدار چرخش سياست پولی در ميان بانکهاي مرکزي مطرح شناخته شده بود، خاتمه دوران انبساطی را الزامی عنوان کرد.

رویکردها و نگرانی هاي بانکهاي مرکزي در سال 2017 ميلادي از زبان روساي این نهادها، دیدگاه مناسبی نسبت به  سياست پولی و اقتصاد آتی این کشورها ایجاد میکند. «ژو شيائوچوان » رئيس بانک جمهوري خلق چين، نسبت به افزایش نگران کننده بدهی شرکتها و خانوار در این کشورهشدار داده و بروز یک دوره بحران اقتصادي در بازار مالی این کشور را محتمل دانسته بود. وي تداوم فعاليت لجام گسيخته بخش بانکداري سایه را که کمکهاي مناسبی در دهه گذشته به اقتصاد چين کرده بود، مخرب پيش بينی کرد. نسبت بدهی بخشهاي اقتصادي مختلف به توليد ناخالص داخلی در چين 3 به یک شده و محور اصلی نگرانی بانک چينی را تشکيل داده است.

سایه نگرانی بانکی تنها به چين محدود نمیشود و گستره آن به کشورهاي دیگر نيز رسيده است. نگرانی رئيس فدرال رزرو به نارسایی تورم در این کشور معطوف شده و منجر به اعتراف یلن درخصوص ناآگاهی وي از دليل ضعف رشد تورم در سال 2017 شد. برخلاف نگرانی آمریکاییها، مارک کارنی نسبت به رشد بيش از حد تورم نگران است. تورم در انگلستان از هدف 2 درصدي فراتر رفته و به 1 / 3 درصد رسيده است. ژاپنیها که شرایط متفاوت اقتصادي را تجربه میکنند، در آرزوي رسيدن نرخ تورم به هدف 2درصدي هستند؛ اما تورم در ژاپن به این سادگی رشد نمیکند و کماکان نزدیک به صفر است .دنیای اقتصاد