حلقه ی مفقوده اتصال وزارت نفت و صنعت بیمه

علی ندری ، کارشناس بیمه های نفت و انرژی، عضو هیئت موسس شرکت مدیریت ریسک- "بیمه ها بدون ارزیابی تاسیسات را بیمه می کنند!" این سخنی بود که دوشنبه ششم مرداد ماه 1399 و در جریان آیین اعطای گواهینامه صلاحیت حرفه ای فرمانده صحنه در وزارت نفت از قول وزیر نفت بر روی خروجی سایت های خبری قرار گرفت و موجی از واکنش های جنجالی را در فضای صنعت بیمه کشور برانگیخت. 

اما اگر نیک بنگریم، این اولین بار نیست که انگشت اتهام کم کاری و عدم همکاری در کاهش آمار حوادث صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و پالایش و پخش از سوی جناب آقای مهندس زنگنه به سوی صنعت بیمه نشانه می رود و هر بار واکنش هایی را –از قول پیگیری و بررسی مجدد گرفته تا برگرداندن اتهام عدم همکاری مکفی متقابل- از سوی دست اندرکاران صنعت بیمه به همراه دارد که هیچکدام از آن ها (چه تلنگرهای وزیر نفت و چه واکنش های مدیران صنعت بیمه) تاکنون موفق نشده اند تغییری(هر چند جزئی) در فرآیندهای بیمه ای شرکت های تابعه وزارت نفت و ارزیابی ریسک آن ها به وجود آورند. حال آنکه اگر نخواهیم متعصبانه به دنبال مقصر بگردیم و به صورت کارشناسانه و فنی با موضوع مورد مناقشه صنعت بیمه و وزارت نفت برخورد کنیم، لازم است ابتدا به واکاوی وظایف هر دو مجموعه و بررسی کم و کاستی های آن ها به صورت مجزا پرداخته و سپس به دنبال ارائه راه حلی جامع به منظور کاهش و کنترل حوادث جانی و مالی و همچنین برآورد دقیق و پرداخت به موقع خسارات احتمالی در صنعت نفت باشیم. لذا این یادداشت به جهت بررسی دقیق، فنی و بی طرفانه موضوع، در چهار محور ذیل ارائه می گردد:

شرح وظایف شرکت های تابعه وزارت نفت در قبال صنعت بیمه : 

• ارائه اطلاعات صحیح و دقیق قبل از صدور بیمه نامه به بیمه گر
• اعلام دقیق ارزش به روز اموال، تجهیزات، تاسیسات و دارایی هایی که قرار است تحت پوشش بیمه نامه قرار گیرند.
• اعلام سوابق حوادث و شبه حوادث در سنوات گذشته ( ارائه گزارش های حوادث و شبه حوادث، انجام شده توسط واحد های ذی ربط بیمه گذار )
• سایر اطلاعات مورد نیاز بیمه گر ( مانند: نقشه های فرآیندی، گزارشات HSE و بازرسی ، گزارشات تعمیر و نگهداری و ... )
• ارائه مجوز بازدید و هماهنگی های لازم به منظور حضور کارشناسان بیمه گر در محل مورد بیمه و جمع آوری اطلاعات لازم توسط کارشناسان بیمه گر
•  اعلام تمامی تغییرات به بیمه گر که منجر به تغییر در شرایط ریسک مورد بیمه و یا تشدید خطر و یا تغییر سرمایه می گردد. ( به منظور اصلاح توسط الحاقیه یا صدور بیمه نامه جدید و مکمل )
• اعلام خسارات در سریعترین زمان ممکن به بیمه گر و فراهم نمودن امکان بازدید از محل و تجهیزات آسیب دیده و همچنین امکان دسترسی کارشناسان بیمه گر به اطلاعات و گزارشات بیمه گذار ، مانند صورت های مالی، خرید، گزارش حادثه و سایر اطلاعاتی که به علت یابی حادثه و برآورد خسارت کمک می نماید.

شرح وظایف صنعت بیمه در قبال شرکت های تابعه وزارت نفت: 

• ارائه پیش نویس بیمه نامه ( اسلیپ ) متناسب با ریسک و اموال تحت پوشش بیمه گذار
• پیشنهاد نمودن کلوز ها و پوشش های کامل کننده بیمه نامه به بیمه گذار
• شرح و بسط کامل استثنائات بیمه نامه برای بیمه گذار به منظور شفافیت بیشتر
• بررسی فنی و کارشناسانه ریسک مورد نظر به منظو ارائه نرخ و شرایط فنی به بیمه گذار و استعلام از بیمه مرکزی ج.ا.ا
• برنامه ریزی برای پلن اتکایی و کنسرسیومی قبل از پذیرش ریسک و صدور بیمه نامه
• بازدید و ارزیابی ریسک و پایش مستمر ریسک و تجهیزات مورد بیمه به منظور کشف عدم انطباق های پیش نویس بیمه نامه با ریسک واقعی، از نظر سرمایه، کلوزها، پوشش ها و استثنائات و سپس اصلاح آن ها در پیش نویس و یا توسط الحاقیه در بیمه نامه های صادر شده ( در صورتی که بازدید همزمان یا پس از صدور بیمه نامه صورت پذیرفته باشد. )
•  ممیزی و ارزیابی کامل مورد بیمه و اسناد و مدارک بیمه گذار به منظور ارائه الزامات و یا پیشنهادات اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه جهت جلوگیری از بروز حوادث و همچنین اولویت بندی اقدامات و تبیین الزامات و پیشنهادات در قالب جلسات فنی با بیمه گذار
• بررسی و رصد مستمر ریسک تحت پوشش بیمه نامه در طول اعتبار بیمه نامه با توجه به تغییر و تحولات اعلام شده توسط بیمه گذار ( به منظور اصلاح توسط الحاقیه یا صدور بیمه نامه جدید و مکمل )
• بازدید از محل حادثه در زمان بروز خسارت (در اسرع وقت) و درخواست ارائه مدارک و مستندات منطقی و معقول مرتبط با خسارت از بیمه گذار، علت یابی حادثه و برآورد خسارت و انطباق حادثه با بیمه نامه و الحاقیه های موجود و محاسبه نهایی مبلغ خسارت و تشریح چگونگی برآورد مبلغ خسارت برای بیمه گذار، در نهایت در صورت توافق با بیمه گذار، پرداخت مبلغ خسارت در سریعترین زمان ممکن

بررسی مشکلات و معضلات موجود از جانب شرکت های تابعه وزارت نفت: 

• معمولا در زمان برگزاری مناقصات بیمه ای توسط شرکت های تابعه وزارت نفت، اطلاعات دقیق و کاملی به بیمه گران ارائه نمی گردد و در صورت قیاس اسناد مناقصه بیمه گذار با اسناد همان شرکت در سال گذشته می توان دریافت تنها اطلاعاتی مانند تاریخ ها، سرمایه کلی و جزئیات بسیار محدودی تغییر یافته است که نشان از کم اهمیتی موضوع نزد بیمه گذار و یا عدم اشراف به دانش بیمه ای است.
• اعلام ارزش روز اموال مسئله ای بسیار حائز اهمیت نزد بیمه گران و بالاخص در زمان بروز خسارات احتمالی است (موجب اعمال و یا عدم اعمال ماده 10 قانون بیمه می گردد.).  همچنین با توجه به اعمال تحریم های ظالمانه، نوسانات نرخ ارز، مشکلات خرید ، واردات و جایگزینی تجهیزات، نیاز مبرم به بروز رسانی ارزش اموال در بازه های زمانی کمتر از یکسال توسط کارشناسان ذی صلاح احساس می گردد. در صورت عدم پیگیری و انجام این امر توسط شرکت های تابعه وزارت نفت، قطعا در زمان بروز حوادث احتمالی، کم بیمگی محل مناقشه مابین بیمه گر و بیمه گذار خواهد بود. 
• اخذ و بررسی سوابق و گزارشات ثبت شده حوادث و شبه حوادث شرکت های تابعه وزارت نفت توسط بیمه گران در عمل امری محال و دست نیافتنی است. گزارش هایی بسیار حیاتی و اسنادی قابل اتکا به منظور ارائه پوشش کامل تر و نرخی فنی تر که هرگز به دست بیمه گران نرسیده و یا ناقص رسیده است. در صورتی که طبق اصل حسن نیت بیمه گذار، ارائه این اسناد و مدارک که به بیمه گر در شناخت ریسک و تحلیل آن کمک می نماید، توسط بیمه گذار الزامی است.
• معمولا در اغلب شرکت های تابعه وزارت نفت، کمیته مدیریت تغییرات ( MOC ) مسئولیت پیگیری و رفع عدم انطباقات بر اثر تغییرات را عهده دار است. اما حضور حداقل یک نفر کارشناس بیمه در این کمیته جهت رصد و نیازسنجی صدور الحاقیه یا خرید بیمه نامه جدید متناسب با پوشش های مورد نیاز الزامیست.
• مطابق آیین نامه های داخلی شرکت های تابعه وزارت نفت، بررسی و ارائه گزارش RCA توسط واحدهای HSE و آتش نشانی پس از هر حادثه به مدیریت ارشد شرکت متبوع ضروریست. گزارشی که در دسترس بیمه گر و ارزیاب خسارت حادثه قرار نمی گیرد. گزارشی محتوی علل مستقیم و ریشه ای حادثه که علت یابی و برآورد خسارت را برای بیمه گر تسهیل می نماید.

بررسی مشکلات و معضلات موجود از جانب صنعت بیمه :

• یکی از بزرگترین مشکلات و ایرادات موجود در صنعت بیمه در حال حاضر، استفاده از پلتفرم ها و وردینگ های غیر بومی مانند انرژی پکیج، WELCAR، EED 8/86 و ... به عنوان اسلیپ و متن بیمه نامه مورد توافق با بیمه گذار است. عدم شناخت کافی از وردینگ های نامبرده و تعدد تفسیرها در زمان خسارت دو حالت پدید می آورد: نارضایتی بیمه گذار یا متضرر شدن بیمه گر. در زمانی که بیمه گران اتکایی خارجی در بازار بیمه کشورمان حضور فعال داشتند، استفاده از چنین وردینگ هایی به دلیل ملموس بودنشان برای بیمه گران اتکایی خارجی و ارزیابان خسارت بین المللی توجیه پذیر بود. در صورتی که پس خروج و قطع همکاری شرکای خارجی نیاز مبرم به شفافیت هرچه بیشتر بیمه نامه ها چه برای بیمه گران و بیمه گذاران و حتی ارزیابان خسارت داخلی احساس می گردد.
• یکی از وظایف حرفه ای بیمه گر در قبال بیمه گذار، پیشنهاد کلوز ها و پوشش ها ی مکمل با توجه به شناخت ریسک و بررسی و ارزیابی های صورت پذیرفته است و همچنین تشریح استثنائات نهفته در بیمه نامه به منظور القا حسن نیت و شفافیت در امر بیمه گریست، که در میان بیمه گران بسیار مغفول مانده است.
• در آخرین صحبت های وزیر محترم نفت، جناب آقای مهندس زنگنه ( مورخ 06/05/1399 ) ارزیابی ریسک تاسیسات و اموال شرکت های تابعه وزارت نفت توسط بیمه گران به منظور کنترل و کاهش حوادث مورد انتقاد قرار گرفت. در عمل بازدید اولیه و ارزیابی ریسک به طور معمول سالانه یا در زمان صدور یا تمدید بیمه نامه توسط کارشناسان بیمه گر یا کارشناسان ارزیاب ریسک خبره مامور از جانب بیمه گر انجام می پذیرد. این ارزیابی اغلب در طول یک یا دو روز صورت می پذیرد و به گزارشی مکتوب برای بیمه گر منتج می شود. ایراد کار کجاست؟ با پاسخ به سوالات در ادامه می توان به ایراد این نوع ارزیابی پی برد! 

آیا کارشناسان بیمه گر تجربه کاری مرتبط با صنعت مورد بازدید را دارند؟

آیا کارشناسان بیمه گر تسلط و یا آشنایی به ممیزی و بازرسی ایمنی واحدهای عملیاتی ( فرآیند، پایپینگ، ابزاردقیق و ... ) دارند؟

آیا در مدت زمان بازدید ( یک یا دو روز ) امکان ارزیابی تمامی بخش های مورد بیمه و اسناد و مدارک موجود وجود دارد؟

بر اساس چه استاندارد یا تکنیکی ارزیابی صورت می پذیرد؟ آیا تمام خطرات شناسایی و تحلیل می شوند؟

خروجی ارزیابی چیست؟ و چه کمکی به بیمه گذار بابت کاهش و کنترل ریسک می نماید؟

آیا الزامات و پیشنهادات مندرج در گزارش ارزیابی قابل اجرا توسط بیمه گذار است؟ مقرون به صرفه و اقتصادی هستند؟ در کاهش و کنترل ریسک های مورد بیمه چقدر تاثیرگذار اند؟

آیا الزامات و پیشنهادات مندرج در گزارش ارزیابی با بیمه گذار مطرح می گردد؟ پیگیری لازم در خصوص اجرای الزامات ابلاغی به بیمه گذار پس از بازدید اولیه صورت می پذیرد؟

آیا پس از بازدید اولیه نرخ و شرایط بیمه نامه اصلاح می گردد؟ یا الحاقیه اصلاحی صادر می گردد؟

در صورت بروز تغییرات در مجموعه مورد بیمه در طول زمان اعتبار بیمه نامه، ریسک ها و مخاطرات جدید چگونه پایش می گردند؟

• در زمان وقوع حوادث به دلایل مختلف از جمله عدم دسترسی به مدارک و مستندات لازم، شفاف نبودن بیمه نامه و تعهدات طرفین و وجود تفسیرهای متفاوت از متن بیمه نامه، روند بررسی و برآورد خسارت دچار مرور زمان می گردد. به طور میانگین فاصله زمانی وقوع حادثه تا زمان تسویه یا مختومه شدن پرونده در بیمه های نفت و انرژی حدود سه سال است. که نه تنها موجب نارضایتی بیمه گذار می گردد، بلکه با افت ارزش مبلغ خسارت نهایی بر اثر تورم سالیانه، وظیفه ی بیمه گری ( بازگرداندن بیمه گذار به لحظه قبل از حادثه ) به درستی اجرا نخواهد شد.

راه حل چیست؟ 

اگر بخواهیم راه حلی کلی برای این چالش مطرح نماییم، جذب و آموزش مهندسان و متخصصان با تجربه عملیاتی در حوزه HSE ، بازرسی، فرآیند، برق و ابزار دقیق و مکانیک شاغل در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و پالایش و پخش در شرکت های بیمه و یا گذراندن دوره های حداقل یکساله کاربردی بیمه است. که پس از فراگیری آموزش های لازم در مدیریت های فنی شرکت های بیمه گر و یا در واحدهای بیمه شرکت های تابعه وزارت نفت مشغول به کار شوند، که قطعا فرایندی زمان بر و پر چالش خواهد بود. 

راه حل دیگر، استفاده از شیوه مرسوم جهانی آن با عنوان Risk Inspection است، به این معنی که شرکت ثالثی با هدف مدیریت ریسک و تسلط بر مباحث فنی صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و پالایش و پخش و همچنین صنعت بیمه به عنوان زبانی مشترک مابین بیمه گر و بیمه گذار، به صورت مستمر و دائم ریسک مورد بیمه را پایش و کنترل می نماید. این مدل به عنوان موفق ترین مدل مدیریت ریسک توسط شرکت های بیمه گر در دنیا برگزیده شده است.

 با توجه به این موضوع که راهبری بیمه نامه های کنسرسیومی بیش از 90 درصد بیمه های نفت و انرژی توسط شرکت معظم بیمه ایران صورت می پذیرد، در صورت همراهی این شرکت و صدور مجوز مربوطه توسط بیمه مرکزی ج.ا.ا و تصویب آیین نامه استفاده از بازرسان ریسک (Risk Inspection  ) در شرکت های تابعه وزارت نفت توسط شورای" سلام " وزارت نفت، پیاده سازی و اجرای صحیح و کامل این امر ظرف مدت یکسال امکان پذیر خواهد بود.