خطرات ترازنامه ای شرکت های بیمه/ بیمه ها در کدام سرفصل ها تقلب می کنند؟

گروه سایبان - در صورتهای مالی برخی از شرکتهای بیمه عدم ثبت اطلاعات صحیح مربوط به خسارت معوق در یک سال مالی و انتقال آن به سال بعد به یک رویه  تبدیل شده است و این رویه افزایش بار تعهدات شرکت ها را در سال های بعد افزایش می دهد و به جای زیان‌ سود نشان می‌دهند.

فریدون صفرخانلو از کارشناسان خبره مالی و مدیران قدیمی صنعت بیمه به آسیب های صورت های مالی شرکت های بیمه اشاره دارد و صدور بیمه عمر از سوی شرکت های با توانگری مالی پایین را یک آسیب جدی می داند . در ادامه گفت و گوی رازپول با این مدیر قدیمی را می خوانید .

رازپول - به فصل مجامع شركت هاي بيمه اي نزديك مي شويم و همواره برخي كارشناسان نسبت به ارايش صورتهاي مالي شركت ها هشدار داده اند ، به نظر شما خطر آرايش حساب ها در چه سرفصل هاي ترازنامه اي احساس مي شود؟

لازم است که در پاسخ به این سئوال ابتدا تعریفی مختصری ازترازنامه و صورت سود و زیان وحساب آرایی داشته باشیم ، برخی از اساتید  حسابداری این گونه عنوان می کنند که اگر به ترازنامه و سود و زیان به عنوان ابزاری برای ارایه وضعیت مالی یک شرکت بنگریم و آن را شبیه سازی کنیم ، ترازنامه همانند دوربین عکاسی عمل می کند که وضعیت مالی را در یک لحظه مشخص و فقط در همان تاریخ نشان می دهد و صورت سود و زیان همانند دوربین فیلمبرداری است که با فیلمبرداری از وقایع، اتفاقهای رخ داده در یک دوره مالی را به صورت فیلم نمایش می دهد .

حساب‌آرایی یا آرایش صورت های مالی نیزفرایندی است که حسابداران به‌ وسیله آن از دانش خود و رویه‌های حرفه حسابداری جهت دست کاری ارقام مندرج در گزارشهای مالی و حسابهای شرکت استفاده می‌کنند که این آرایش به طور معمول باعث تغییر در ارقام مندرج در صورتهای مالی می‌‌شود که متاسفانه این قبیل اقدامات از نظر ظاهری کاملاً قانونی و منطبق با استانداردهای حسابداری به‌نظر می‌رسد در صورتی‌که واقعیت امر چیز دیگری است.

ترازنامه  یا بیلان یکی از مهم ترین گزارش های مالی است که وضعیت دارایی ها و بدهی ها و سرمایه یک  شرکت را در یک زمان مشخص نشان می دهد،  ترازنامه شامل دارایی ها در سمت راست و بدهی ها و سرمایه در سمت چپ ترازنامه است .

صورت سود و زیان چگونگی و نتیجه عملکرد مالی یک شرکت را در طی یک دوره مالی مشخص نشان می دهد که نتیجه آن وجود سود یا زیان در عملکرد مالی در طی دوره مالی خاص است ، صورت سود و زیان جهت مشخص نمودن سود یا زیان یک شرکت  تهیه می شود و شامل خلاصه ای از درآمدها و هزینه های آن شرکت است که در صورت فزونی درآمد به هزینه سود و در صورت فزونی هزینه بر درآمد زیان حاصل می شود.

در ایران شرکتهای بـیمه در اجـرای مـاده 62 قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه‌گری موظفند صورتهای مالی سالانه خودرا طـبق نـمونه‌ای کـه به تصویب‌ شورای‌ عالی بیمه رسیده است تنظیم کنند و پس از تصویب آن در مجمع عمومی ، نسخه‌ای از آن را برای بیمه مـرکزی ایـران بـفرستند، همچنین موظفند ترازنامه‌ خود‌ را از طریق درج در‌ روزنامه‌ رسمی کشور و یکی از روزنامه‌های کثیر الانـتشار مـنتشر کنند.

با عنایت به این توضیحات متاسفانه بایستی عنوان کرد که به دلایل متفاوت در سال‌های اخیر موضوع عدم شفافیت صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه به یک چالش مهم و اساسی تبدیل شده که سبب شده است که در تصمیم‌گیری ذی‌نفعان و افراد ذی‌صلاح تاثیرمنفی داشته باشد.

درشرکت های بیمه با عقد قرارداد و شروع پوشش بیمه‌ای فرآیند شناسایی، طبقه‌بندی، اندازه‌گیری و ثبت رویدادهای مالی ناشی از آن، شامل پذیرش ریسک، هزینه‌های بیمه‌گری وشناسایی درآمد حق بیمه آغاز می‌شود و نهایتا ودرپایان دوره مالی مراحل تلخیص و گزارشگری با محاسبات برآوردی شروع می‌شود.

رازپول - چرا صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه شفافیت لازم را ندارد و کدام سرفصل از صورت‌های مالی شامل این مسئله است ؟ 

به نظر اینجانب عدم شفافیت در صورت‌های مالی شرکت های بیمه را باید درگام اول درتفسیر وتعریف ماده یک قانون بیمه و نحوه

شناسایی ووصول حق بیمه جستجو کرد ،  بر اساس استاندارد حسابداری شماره 28 شناخت درآمد حق بیمه وبه محض اینکه حق بیمه

به گونه ای اتکا پذیر قابل اندازه گیری باشد واز تاریخ پوشش بیمه ای ونه تاریخ صدور شناسایی می شود .

آیا حق بیمه ای که به دلایلی در زمان صدور و پوشش  بیمه نامه والزاما شناسایی درآمد در آن سال ، ازابتدا وصول نشده ویا قسمتی ازآن سال ها است که سررسید شده ووصول نشده آیا کماکان باید در سرفصل دارایی شناسایی شودو مکررا به سال بعد منتقل شود وبا توجه به تجزیه سنی وپیگیری قابلیت وصول ندارد آیا مشمول اخذ ذخیره مطالبات مشکوک الوصول یا لاوصول است یاخیر؟!

این حق بیمه های وصول نشده در سال مالی مورد گزارش به عنوان مطالبات از بیمه گذاران و درآمد شناسایی ودرخصوص آن نسبت به اخذ ذخیره حق بیمه اقدام می شود که منجر به افزایش دارایی تحت عنوان مطالبات ازبیمه گذاران وافزایش حقوق صاحبان سهام در ترازنامه وافزایش ذخیره حق بیمه در سمت چپ ترازنامه وشناسایی درآمد وتقسیم سود در صورت سودوزیان می شود در صورتی که اصلا وجوهی به نام حق بیمه دریافت نشده وقابلیت وصول ندارد!

بیمه‌گذارانی که به دلیل عدم پرداخت حق بیمه‌های خود در سرفصل بدهکاران حق بیمه قرار می‌گیرند عدد سنگینی را درترازنامه شرکت‌های بیمه‌ به خود نخصیص داده اند که به دلیل فقدان سیستم اعتبار سنجی مشتریان در صنعت بیمه، به‌راحتی از یک شرکت بیمه به شرکتی دیگر در رفت و آمدند و اغلب بیمه‌گذاران حقوقی هستند که از فضای رقابتی نادرست وفقدان بانک اطلاعاتی منسجم در صنعت بیمه سوء استفاده می کنند.

بیمه گران نیز به دلیل آنچه از آن به‌ عنوان خلاءهای صورت‌های مالی یاد می‌شود از فقدان دستورالعمل نحوه وصول حق بیمه چندان ناراضی به نظر نمی‌رسند چراکه درحالی‌که سرفصل بدهکاران حق بیمه در صورت‌های مالی بیمه گران مرتبا افزایش می یابداما به دلیل عدم تجزیه سنی، قادرخواهند بود که پرتفوی شرکت متبوع خود را درزمان مدیریت خود جذاب به نمایش گذارند تا مدیران بعدی در این خصوص تصمیم گیری نمایند که احتمال آن بسیارضعیف است.

لذا عمده‌ ترین مشکل شرکت‌های بیمه‌ای فقدان آیین نامه نحوه وصول و تقسیط حق بیمه است، سر فصل مطالبات درصورت های مالی شرکت های بیمه باید مورد ارزیابی دقیق قرارگیرد ، در برخی از گزارشات مالی شرکت های بیمه مشاهده می شود که میزان مطالبات از حق بیمه صادره پیشی گرفته است وعدم اخذ ذخیره مطالبات سبب شده است صورت های مالی برخی شرکت های بیمه ازشفافیت لازم برخوردار نباشد زیرا که حق بیمه درهنگام شناسایی شده قابل اتکا نبوده و نیست .

مورد بعدی که در خصوص صورت های مالی شرکت های بیمه قابل ذکر است مغایرت فیمابین استاندارد حسابداری شماره ۲۸ و آیین‌نامه شماره ۵۸ شورای‌عالی بیمه است ، استاندارد حسابداری شماره ۲۸ به‌ دلیل ویژگی‌های متفاوت و خاص شرکت‌های بیمه‌ای و به منظور یکسان‌سازی روش‌های متفاوت حسابداری بیمه و لزوم شفافیت بیشتر گزارش‌های مالی  در سال ۱۳۸۵ تدوین شد.

ولی شورای‌عالی بیمه با تنظیم آیین‌نامه شماره ۵۸، شرکت‌های بیمه را ملزم کرد به جای استاندارد حسابداری شماره ۲۸، از آیین‌نامه شماره ۵۸ شورای‌عالی بیمه جهت محاسبه ذخیره‌های فنی خود استفاده کنند.

واین تضاد بین این آیین نامه و استانداردهای حسابداری باعث شده که هر ساله مبلغ قابل توجهی از سود قابل تقسیم شرکت در اثر هزینه مرتبط با ذخیره فنی تکمیلی و خطرات طبیعی کمتر شناسایی شود.

رعایت استانداردهای حسابداری ضرورت دارد واقداماتی که جهت رعایت استانداردها تاثیر می‌گذارد شرایط زیرساختی وفن آوری اطلاعات وتکنولوژی مناسب است که متاسفانه درشرایط فعلی بسترهای لازم برای اجرای این استانداردها ازجمله IFRS  مهیا نبست یک سال است که سازمان بورس به شرکت‌های بیمه اعلام نموده است که از استانداردهای IFRS  استفاده کنند، اما هیچ کدام از شرکت‌های بیمه‌ای این کار را انجام نداده‌اند.

شرکت‌های بیمه ریسک آتی بیمه گذاران را خریداری کرده و به عنوان یک خدمت به آنان ارائه می‌کنند، به همین دلیل باید در حساب‌های شرکت خود ذخایر کافی وصحیح داشته باشند اما نحوه گرفتن ذخایرفنی وریاضی است که با مشکل مواجه شده است. یعنی شرکت‌های بیمه ذخیره کافی  شناسایی نمی‌کنند و یا به شکل درستی افشا و در اختیار مخاطب قرار نمی‌گیرد. این سرفصل حساب ازعمده  مواردی است  که در مورد شفافیت صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه‌ای بیشترابهام ایجاد کرده است .

یکی از ذخایر مهم طبق آیین‌نامه شماره ۵۸ مصوب شورای عالی بیمه مرکزی ذخیره خسارت معوق  است؛ به اعتقاد بسیاری از بیمه گران محل دستکاری و آرایش صورتهای مالی عدم ذخیره گیری کافی برای خسارت معوق است وازآن جایی که مبانی تعریف شده و درستی درنحوه محاسبه این ذخیره وجود ندارد دائما دستخوش تغییرات است، در گرفتن ومحاسبه ذخیره خسارت معوق  اطلاعات پنهانی وجود دارند که ثبت و ضبط نمی شود و یا در اغلب موارد با تاخیر ثبت می گردد که بارزترین آن تعدادی ازخساراتی است که ایجاد شده اما  در ذخیره معوقات افشاء نشده است به عبارتی خسارتی واقع شده  اما به هر دلیلی رسیدگی به آن در سال مالی مورد نظر صورت نگرفته در حالیکه سال مالی به پایان رسیده است وباید این خسارت به لیست خسارت معوق منظور گردد ولی جهت شناسایی سود بیشتر درآن سال مالی این عمل انجام نمی شود و جزو خسارت معوق سال مورد نظر ثبت نمی گردد .

در صورتهای مالی برخی از شرکتهای بیمه عدم ثبت اطلاعات صحیح مربوط به خسارت معوق در یک سال مالی و انتقال آن به سال بعد به یک رویه  تبدیل شده است و این رویه افزایش بار تعهدات شرکت ها را در سال های بعد افزایش می دهد و به جای زیان‌ سود نشان می‌دهند.

گزارش‌گیری مالی مناسب شرکت‌های بیمه، نیاز به انتصاب هئیت مدیره ومدیران وافراد متخصص در حوزه‌های مدیریت ریسک و مالی و اکچوئری دارد، ازمهم‌ترین چالش های صنعت بیمه که بستر انواع تخلفات است مرتبط به عدم تبادل اطلاعات ریسک‌های فنی و مالی درون شرکت های بیمه وفیمابین آنان است .

رازپول -  با چنين آرايشي آيا توانگري مالي شركت هاي بيمه قابل استناد است؟ 

با توضیحات سئوال اول اگر به تعاریف دارایی های قابل قبول و دارایی جاری وبدهی جاری درنحوه محاسبه ونظارت برتوانگری مالی موسسات بیمه (آیین نامه شماره 69 شورای عالی بیمه) توجه کنیم به نامشخص بودن محدوده زمانی  تعریف جاری بودن دارایی یا بدهی برخورد می کنیم و صرفا در خصوص اسناد دریافتنی سقف زمانی حداکثر 2 سال سررسید به عنوان دارایی جاری اشاره شده است که ضرورت دارد مطالبات سررسید گذشته وغیرقابل وصول از بیمه گذاران ونمایندگان دردارایی های جاری و بدهی های چندین ساله وپرداخت نشده به بیمه گذاران ونمایندگان بیمه گران اتکایی وسایرحساب ها واسناد پرداختنی وذخیره خسارت معوق دقیقا تجزیه سنی وازحالت جاری بودن ویا حساب آن شرکت بیمه خارج شود.

رازپول -  همواره از سوي مسئولين به موضوع رشد پرتفوي بيمه اي در كشور اشاره مي شود، اين رشد معلول چه عواملي است و آيا آمار قابل اتكايي است؟

رشد پرتفوی بیمه ای معلول عوامل داخل وخارج از صنعت بیمه کشوراست ازمهمترین عوامل داخلی در رشد پرتفوی می توان به ترکیب سهامداران، تفکرونحوه مدیریت، وضعیت ساختار نیروی انسانی، شعب وشبکه فروش یک شرکت بیمه استناد کرد ودرمورد عوامل خارج از صنعت بیمه می توان به تورم و نرخ ارز، افزایش قیمت اموال ودارایی ها بالاخص  قیمت خودرو ودیات اشاره کرد که بیش از یک دهه است در رشته ثالث وبدنه ودرمان که بیش ازهفتاد درصد پرتفوی صنعت بیمه کشوریه این رشته ها تخصیص داده شده است اثرات خود را نشان می دهد وجالب این که نسبت وضریب خسارت این دو رشته در عملکرد کلی صنعت بیمه کشور به طور مستمر بالا بوده است. لذا صرفا رشد پرتفوی آمارقابل اتکایی نیست که آثارآن را درترکیب پرتفوی وصورت های مالی برخی ازشرکت های بیمه کاملا مشهوداست .

رازپول -  آیا  توانگري مالي شركت ها ملاكي براي واگذاري و قبولي اتكايي نيز هست.ايا اين شاخص نيز توانسته كارايي لازم را داشته باشد.

در آیین نامه توانگری مالی درتعریف ریسک بیمه گری  به ریسک هایی که موسسه بیمه به دلیل صدور بیمه نامه وقبولی اتکایی با آن مواجه است اشاره شده  ولی این ریسک صرفا شاخص ومحک سنجش کا رایی شرکت های بیمه درقبولی اتکایی نیست ، چندین سال است که  شرکت های برتر بیمه ای ازمنظر حق بیمه صادره  که جزء 10 شرکت اول صنعت بیمه کشور هستند به دلیل میزان سرمایه وذخایرفاقد مجوزقبولی اتکایی هستند وحتی اکثر این شرکت های بیمه دارای نسبت توانگری مالی برابر وبیش از 100 درصد هستند .

رازپول -  اخيرا بحث عدم صدور بيمه عمر از سوي شركت هاي با توانگري مالي پايين مطرح شد. با اين موضوع چقدر موافقيد و ايا در مورد بيمه هاي عمر با وضعيت فعلي ترازنامه شركت هاي بيمه احساس خطر مي كنيد؟

با عنایت به مواد 12و13 آیین نامه توانگری مالی چنانچه موسسه بیمه ای نسبت توانگری مالی آن طبق نظر بیمه مرکزی درسطوح 3و4 باشد بیمه مرکزی حسب مورد می تواند عملیات صدور بیمه را دربخشی ازشعب آن شرکت بیمه کاهش و یا عملیات صدوربیمه نامه را درآن  شرکت کاهش دهد ویا از توسعه فعالیت بیمه ای در رشته های جدید خودداری نماید و یا این که چنانچه نسبت توانگری مالی موسسه بیمه ای طبق نظر بیمه مرکزی درسطوح 5 باشد بیمه مرکزی مجاز است پروانه فعالیت موسسه بیمه را در یک یاچند رشته بیمه ای تعلیق یا ابطال کند.

با توجه به این که آیین نامه توانگری مالی در اواخر سال 90 به تصویب رسیده ولی محدودیتی درمورد شرکت های بیمه دارای توانگری 3و4و5 مشاهده نمی شود واگرفرض رابرصحت اطلاعات ودادهای نسبت توانگری مالی ارائه شده توسط شرکت های بیمه دانست، بین شرکت های بیمه دارای توانگری سطوح پنج گانه در صدور بیمه نامه رشته های مختلف ازجمله بیمه های عمرهیچگونه تفاوتی وجود ندارد .

که باید اذعان کرد به دلیل عدم تفکیک حساب های بیمه زندگی وغیرزندگی درشرکت های بیمه دارای توانگری مالی پایین، بیشترین آسیب وخطردرمورد بیمه های عمر که ماهیت بلندمدت دارندمشهود خواهد شد.